23 września 1922 Sejm Rzeczypospolitej Polskiej przyjął ustawę o budowie portu w Gdyni. Data przyjęcia ustawy uznawana jest za jego formalny początek. W rzeczywistości prace nad jego powstaniem zaczęły się już znacznie wcześniej. Korzystna sytuacja międzynarodowa, podpisanie Traktatu Wersalskiego, powrót Polski nad morze stanowiły pobudkę do działania dla przedstawicieli polskiego rządu.
Nautologia 2012 Nr 149
Potrzeby polskiego handlu morzem miało zabezpieczać Wolne Miasto Gdańsk, pozostające w obszarze celnym Polski, gdzie przyznano Polsce wiele uprawnień i przywilejów co do korzystania z portu handlowego. Jednak rodzaj i zakres trudności oraz ograniczeń w praktyce dyskryminował polski obrót towarowy w tym porcie. Splot czynników o charakterze politycznym, militarnym, gospodarczym i społecznym dobitnie wskazywał na konieczność budowy własnego portu morskiego.
W roku 1920 wiceadmirał Kazimierz Porębski, szef Departamentu Spraw Morskich Ministerstwa Spraw Wojskowych, zlecił inż. Tadeuszowi Wendzie wybranie miejsca na budowę przyszłego portu i wykonanie projektu. Inżynier Tadeusz Wenda wskazał właśnie Gdynię jako najdogodniejsze miejsce lokalizacji przyszłego portu.
Gdynia uosabiała wysiłek państwa i społeczeństwa na morzu, którego orędownikiem było wielu wybitnych Polaków. Eugeniusz Kwiatkowski (minister przemysłu i handlu w latach 1926–1930) wielokrotnie nawoływał: „Chcemy trzymać się morza!” i to hasło stało się motywem przewodnim jego działalności. Stefan Żerom-ski – polski prozaik, publicysta, dramaturg, nazwany „sumieniem polskiej literatury”, pisał o budowie portu w Gdyni: „trzeba ten port, jego obraz, jego niezbędną konieczność, jego narodowe widziadło w duszach ludzkich wykuwać, ryć w sercach, ciosać w granicie woli. Trzeba otoczyć to dzieło pospólną miłością. Trzeba je za dnia i nocy budować wszystkimi ziemiami i całym narodem”.
Port w niedługim czasie zaczął stanowić konkurencję dla innych portów leżących nad Bałtykiem i Morzem Północnym. Jego budowa przyczyniła się do rozwoju i rozkwitu miasta, które stało się i jest oknem Polski na świat.
Na mocy rozporządzenia Prezydenta RP pieczę nad sprawami portu od 1928 roku sprawował Urząd Morski. W 1933 roku w Gdyni wzniesiono Dworzec Morski, skąd odprawiano emigrantów podróżujących do Ameryki Północnej i Południowej. W tym też roku wszystkie nabrzeża portowe obsługiwane już były przez kolej. Ponad 120 tysięcy metrów kwadratowych powierzchni magazynowej, prawie 9 kilometrów nabrzeży, 320 hektarów basenów o głębokości od 6 do 12 metrów – w 1935 roku do Gdyni zawijać mogły już największe statki. W 1937 roku przeładunki w porcie przekraczają 9 mln ton, a Konferencje Żeglugowe uznają Gdynię za Port bazowy I kategorii. Druga co do wielkości na świecie chłodnia portowa czy zbudowany w 1937 roku elewator zbożowy świadczą o tym, że Port rozwijał się w imponującym tempie, co sprzyjało powstawaniu lokalnego przemysłu i rozwojowi miasta. Gdynia, która w 1926 roku uzyskała prawa miejskie, do 1939 roku ponad 10-krotnie zwiększyła liczbę mieszkańców z 12 do 127 tysięcy. Do miasta w poszukiwaniu lepszego życia i pracy przybywali ludzie z całej Polski.
14 września 1939 roku Niemcy zajęli Gdynię, która w trakcie II wojny światowej, jako Gotenhafen, stała się bazą niemieckiej marynarki wojennej Kriegsmarine, a tym samym celem alianckich nalotów. Potwornych zniszczeń dokonał wycofujący się okupant, oprócz okrętów i statków transportowych uszkodzone zostały główne nabrzeża i budynki. Na terenie portu zatopiono ponad 30 jednostek pływających i innych urządzeń. Zaraz po wojnie, obok rozminowywania wybrzeża i oczyszczania portu z wraków, najważniejsza była naprawa torów kolejowych do basenu węglowego, mająca umożliwić ponowny eksport polskiego węgla drogą morską. Do końca 1949 roku oddano do użytku większość nabrzeży, place składowe, magazyny oraz urządzenia przeładunkowe, które zostały znacznie unowocześnione.
W latach 50. Gdyni wyznaczono rolę portu drobnicowego. Port nie wykorzystywał w pełni swoich możliwości, zwłaszcza do obsługi wielkich zbiornikowców i masowców, choć był najnowocześniejszym, najgłębszym i najlepiej zagospodarowanym polskim portem. Dopiero w 1965 roku osiągnięto poziom przeładunków sprzed wojny. W latach 60. port został pogłębiony, do Gdyni zawinął pierwszy w historii stutysięcznik.Z końcem lat 60. rozpoczęła się era przewozów kontenerowych – początkowo stworzono w Gdyni tymczasową bazę kontenerową przy Nabrzeżu Polskim, a w 1976 roku rozpoczęto budowę terminalu kontenerowego przy Nabrzeżu Helskim. Po trzech latach do terminalu zawinął pierwszy statek – „Baltic Eagle”. W kolejnych latach Gdyński port zwiększał swoje przeładunki, stając się coraz ważniejszym punktem na mapie portów południowego Bałtyku oraz Europy.
Powołany w roku 2000 na mocy ustawy o portach i przystaniach morskich Zarząd Morskiego Portu Gdynia S.A. przejął rolę podmiotu zarządzającego portem. Działalność przeładunkową prowadzą odrębne – dziś już w większości prywatne podmioty. Priorytetem działania Zarządu Portu jest tworzenie jak najlepszych warunków do rozwoju terminali przeładunkowych, szczególnie poprzez rozbudowę i modernizację infrastruktury portowej.
Granice terytorialne portu morskiego obejmują obszar około 755 hektarów – w tym 508 hektarów powierzchni lądowej. Długość nabrzeży wynosi 17 700 metrów, z których ponad 10 000 przeznaczonych jest do operacji przeładunkowych.
O znaczeniu gdyńskiego portu decyduje w dużym stopniu jego usytuowanie geograficzne. Dostępność portu to – z jednej strony korzystne warunki nawigacyjne od strony morza, z drugiej – wciąż rozwijająca się infrastruktura lądowa. Port jako węzeł transportowy wchodzący w skład VI korytarza Transeuropejskiej Sieci Transportowej (TEN-T) to ważna platforma logistyczna w transporcie towarów na linii Skandynawia – Europa Południowa. Poprzez gęstą sieć regularnych połączeń kontenerowych, ro-ro i promowych Port Gdynia łączy szlaki morskie z krajową i europejską siecią kolejową i drogową. Istotnym elementem tej infrastruktury jest Trasa Kwiatkowskiego – droga o konstrukcji estakady zapewnia dostęp do obwodnicy Trójmiasta oraz Autostrady A1.
Ze względu na obsługę rosnącej wymiany handlowej między Szwecją, Polską oraz innymi krajami Europy stworzono pro-jekt „Autostrada morska Gdynia–Karlskrona”. Odgrywa on znaczącą rolę dla rozwoju idei sieci Autostrad Morskich. Linia Gdynia–Karlskrona zaliczona została w 2010 r. przez Komisję Europejską do systemu Autostrad Morskich i obsługuje ok. 30% ruchu pasażersko-towarowego pomiędzy Polską i Szwecją. Operatorem połączenia jest Stena Line – jeden z największych operatorów promowych w Europie.Port Gdynia to również nowoczesny i wciąż rozbudowywany terminal ro-ro z dwupoziomową rampą do obsługi największych towarowo-pasażerskich jednostek typu ro-pax (tzw. star class). Jednostki fińskiego armatora Finnlines – Grimaldi Group obsługują uruchomione w 2009 roku połączenie Helsinki–Gdynia–Rostock. Ponad 90% towarów wymiany handlowej Polski z Finlandią morskimi połączeniami regularnymi obsługiwanych jest w Bałtyckim Terminalu Drobnicowym Gdynia.
Zarząd Morskiego Portu Gdynia S.A. to podmiot zarządzający portem w czasach silnej konkurencji. Aby jej sprostać Zarząd Portu od szeregu lat realizuje przyjętą strategię rozwoju portu, angażując środki własne i pozyskując dofinansowanie unijne w ramach Funduszu Spójności. Zakończona w 2011 roku inwestycja: „Przebudowa Kanału Portowego w Porcie Gdynia”, wzmocniła pozycję rynkową portu, umożliwiając zawijanie do Gdyni statków o większym tonażu. Kolejne projekty inwestycyjne, jakie mają być realizowane dzięki unijnemu wsparciu to: „Infrastruktura dostępu drogowego i kolejowego do wschodniej części Portu Gdynia”, „Rozbudowa infrastruktury portowej do obsługi statków ro-ro z dostępem drogowym i kolejowym w Porcie Gdynia”, „Zagospodarowanie rejonu Nabrzeża Bułgarskiego w Porcie Gdynia” i „Przebudowa Nabrzeża Szwedzkiego w Porcie Gdynia”.
Istotne z punktu widzenia dobrego gospodarza obszaru portowego są również kwestie związane z ochroną środowiska naturalnego. Zarząd Portu podejmuje działania w zakresie gospodarki odpadami statkowymi i ochrony wód portowych przed zanieczyszczeniami.
Dzisiaj Port Gdynia należy do portów o podstawowym znacze-niu dla gospodarki narodowej, stanowi jeden z najważniejszych ośrodków morskich na południowym Bałtyku. Zarząd Morskiego Portu Gdynia S.A. kontynuuje dzieło ludzi nietuzinkowych, odważnie patrzących w przyszłość.Rok 2012 to rok jubileuszu 90-lecia powstania Portu Gdynia.
